Libanon: kruispunt in de mediterrane wereld

 

 

Lezing met beeldmateriaal door Wil Boetzkes, Libanon: kruispunt in de mediterrane wereld

 

Hoewel klein van omvang heeft Libanon op economisch, cultureel en religieus terrein eeuwenlang een cruciale rol gespeeld in het Middellandse Zeegebied en de Levant.

 

Het eigenlijke Libanon is altijd geconcentreerd geweest ten westen van het Libanon-gebergte, een gebied van zo’n 100 kilometer lang en soms 30 kilometer breed. Hier ontstonden niet alleen enkele van de oudste steden ter wereld, zoals Byblos, maar ontwikkelde zich ook de Fenicische beschaving in steden als Tyrus, Sidon of Berytus.

 

De handel in kostbare producten zoals ertsen uit Cyprus of cederhout, purper of glas uit eigen productiecentra bevorderde de ontwikkeling van een revolutionair schrift, grote welvaart, vermenging van religieuze en artistieke ideeën en vormen, maar ook jaloerse en agressieve buren.

 

De Egyptische farao’s, Alexander de Grote, de Romeinen, kruisvaarders of Ottomanen, allen maakten zich meester van het kleine land. Pas in 1920 kwam het betwiste gebied van de vruchtbare Bekaa-vallei definitief in Libanese handen.

 

Tegenwoordig is Libanon het land met de grootste diversiteit aan religies in het Midden-Oosten: Maronieten, Melkieten, Alawieten, Armeniërs, protestanten, sjiieten, soennieten, Druzen. Herodotus sprak over Feniciërs, maar zij noemden zichzelf Cana’ani, Kanaänieten. Omdat hun steden aan de kust lagen, gescheiden door het Libanon-gebergte van het binnenland, werden handel en zeevaart de middelen van bestaan.

 

Een handelsimperium ontstond in de Middellandse Zee, met Carthago als hoofdprijs, artistieke tradities werden met elkaar verknoopt. De voornaamste steden waren Tyrus en Sidon. Hun schepen voeren langs alle kusten van de Middellandse Zee en zelfs door de Straat van Gibraltar over de Atlantische Oceaan naar de Tin-eilanden. Factorijen van de Feniciërs vond men tot in Spanje toe.

 

Eeuwenlang werden Baal, Astarte en Adonis vereerd. Libanon speelde echter ook een belangrijke rol in Egyptische en Griekse mythologische verhalen.

 

Steden als Byblos en Tyrus getuigen van de gouden periode van de Feniciërs. Koninklijke graven, prachtige sarcofagen, gouden voorwerpen, tempels en unieke bronzen voorwerpen en beeldjes. De Romeinse dominantie is bewaard in de kolossale tempels van Baälbek, maar ook indrukwekkende stadsvernieuwingen.

 

De beste sarcofagen, zoals de Alexandersarcofaag, kwamen van hier. Zelfs van de kruisvaarders is nog veel bewaard in Libanon, steden als Tripolis en Sidon getuigen hiervan. De latere geschiedenis drukte met name een stempel op Beirut, in de 19de eeuw een kosmopolitische stad, ‘Parijs van de Levant’, maar in de 20e eeuw hoofdrolspeler in een tragische episode.

 

---

 

Verslag van de lezing

Tijdens de lezing over Libanon werd duidelijk hoe belangrijk dit land is geweest in de geschiedenis van het Middellandse Zeegebied. Libanon vormt al duizenden jaren een kruispunt van culturen, religies en handel.

 

Betekenis en mythologie

De naam Libanon betekent “wit”, wat verwijst naar de met sneeuw bedekte bergen. Een belangrijk symbool van Libanon is de ceder, ook wel de levensboom genoemd. De ceder speelde een grote rol in mythologieën uit het oude Nabije Oosten en Egypte. Zo wordt verteld dat de boom doorgroeide door de kist van Osiris, de Egyptische god van dood en wedergeboorte, samen met Isis.

 

Ook Tammuz (Adonis), een god die verbonden is met leven en dood, werd volgens de mythe geboren uit een boom. De rivier Adonis in Libanon herinnert hieraan. Aphrodite, de godin van de liefde, wordt soms gelijkgesteld aan Tanis. In al deze verhalen is de voortdurende cyclus van leven en dood zichtbaar.

 

Oude steden en Egyptische invloeden

Byblos is één van de oudste steden ter wereld en speelde een grote rol in handel en cultuur. In Byblos zijn veel beelden van farao’s gevonden, wat wijst op nauwe banden met Egypte. Ook werd hier een farao afgebeeld met een Foenisische inscriptie, een bijzonder voorbeeld van culturele vermenging.

 

Egypte en Libanon waren bondgenoten en beïnvloedden elkaar sterk. Zo werden Egyptische objecten zoals pectoralen (borstplaten) gebruikt, die bescherming boden en vaak versierd waren met de valk Horus.

 

Een belangrijk monument is de Obelisktempel in Byblos. Obelisken stonden in Egypte symbool voor goddelijke aanwezigheid, en hun voorkomen in Libanon toont de religieuze invloed van Egypte.

 

Het Foenisische alfabet en handel

De Foenisische beschaving ontwikkelde zich vooral in kuststeden. Libanon is slechts ongeveer 30 km breed, waardoor landbouw beperkt was en de bevolking zich op de zee richtte. De Foenisiërs werden uitmuntende zeevaarders en bouwden een handelsmonopolie op.

 

Zij ontwikkelden het Foenisische alfabet met 22 letters, ontstaan in het havengebied om communicatie eenvoudiger te maken. Dit alfabet vormde de basis voor latere alfabetten, waaronder het Griekse en uiteindelijk het Latijnse alfabet.

 

Kunstnijverheid en luxeproducten

Steden zoals Tyrus stonden bekend om de productie van purperverf, een kostbare kleurstof. Volgens de legende ontdekte men deze kleur toen een hond in een schelp beet en zijn bek paars kleurde. De slakkenbanken bij Byblos en Tyrus leverden de grondstof voor deze verf, die een kardinaalrode tot paarse kleur gaf en symbool stond voor macht en rijkdom.

 

Daarnaast was Libanon beroemd om glasproductie. Er waren speciale wijken voor glaswerkers, later ook glasblazers. Men maakte onder andere flesjes, amuletten en soms vergulde objecten. Ook ivoor was belangrijk; ivoorsnijders werkten onder sterke Egyptische invloed.

 

Politieke en religieuze ontwikkelingen

De Egyptische farao Ramses II veroverde ook delen van Libanon. Hiervan zijn Egyptische stèles in Libanon teruggevonden. Later hadden ook de Perzen (uit Iran) tijdelijk de macht.

 

In religieus opzicht waren er verschillende culten. De zonnegod Heliopolitanus werd vereerd, onder andere in de Bekavallei, een vruchtbaar gebied waar ook de tempel van Niha staat. In Baalbek (Heliopolis) zijn indrukwekkende tempels te vinden, waaronder het beroemde Trilithon, drie enorme stenen aan de achterkant van de tempel.

 

Ook de Mithrascultus was aanwezig; een beeld hiervan bevindt zich tegenwoordig in het Louvre. Symbolen zoals de hond en slang, die het bloed naar de aarde brengen, stonden voor leven en vruchtbaarheid.

 

Romeinse en Byzantijnse tijd

In de Romeinse tijd werden steden verder uitgebouwd. In Beiroet zijn sarcofagen in rijen gevonden. Een beroemde sarcofaag van de wenende vrouwen, gemaakt in Tyrus, bevindt zich nu in Istanbul.

De Byzantijnen gebruikten een bouwstijl met natuursteen en baksteen, wat meer flexibiliteit gaf bij aardbevingen. Mozaïekkunst verspreidde zich vanuit Libanon naar Europa.

 

Middeleeuwen en later

Tijdens de kruistochten speelde Libanon opnieuw een rol. De graaf van Toulouse, gevestigd in Tripoli (Saint-Gilles), regeerde als een koning. Ook de Cisterciënzers waren actief.

Daarnaast werd gesproken over de Mamelukken, voormalige slaven die zich opwerkten tot machthebbers en bekend stonden om hun bestuurlijke en militaire vaardigheden.

 

Conclusie

De lezing van Wil Boetzkes maakte duidelijk dat Libanon door zijn ligging en natuurlijke omstandigheden uitgroeide tot een cultureel en economisch knooppunt. Van mythologie en religie tot handel, kunst en alfabetten: Libanon heeft een blijvende invloed gehad op de geschiedenis van het Middellandse Zeegebied en daarbuiten.