Oud worden in Nederland en Ghana

Lezing met beeldmateriaal ‘Oud worden in Nederland en Ghana, gehouden door Sjaak van der Geest, emeritus hoogleraar Medische Antropologie aan de Universiteit van Amsterdam. De heer van der Geest heeft onderzoek gedaan in Ghana en Kameroen en gepubliceerd over onder meer sociaal-culturele betekenissen van geneesmiddelen, cultuur en hygiëne, ziekenhuis-etnografie, privacy, en over aspecten van zorg en ouder worden in Ghana.

Hij schrijft mij: “Door onderzoek in een andere cultuur, kijken we in een spiegel; zien we onszelf en onze eigen ideeën en gebruiken helderder. De spiegel die de andere cultuur ons voorhoudt, verwijdert onze vanzelfsprekendheden, want wat voor ons `gewoon’ is, hoeft dat ginds niet te zijn, wekt daar misschien zelfs verbazing of afgrijzen. Die reactie dwingt ons vervolgens het `gewone’ opnieuw te bekijken en als het ware ter verantwoording te roepen. Rondkijken bij anderen is dus eigenlijk rondkijken in eigen huis. Voor mij is dat een van de belangrijkste ‘opbrengsten’ van de culturele antropologie.

Mijn onderzoek naar hoe mensen oud worden en hoe er voor hen gezorgd wordt in een Ghanees dorp waar ik zo’n zes jaar gewoond heb, is een treffend voorbeeld van dat ‘spiegel-effect’. Er is nauwelijks een onderwerp waar tegenstellingen tussen culturen zo scherp zijn als ten aanzien van ouderdom en ouderenzorg. Het is bij uitstek een thema waarmee mensen van verschillende culturen elkaar bekritiseren: etnocentrisme.

Tegelijkertijd is oud worden en zorgen voor ouderen een van de hardnekkigste uitdagingen waarmee we in onze eigen samenleving geconfronteerd worden. De recente corona epidemie met zijn quarantaines en de verhitte discussies over ‘dor hout’ en wie voorrang verdient bij medische zorg en vaccinaties zijn daar een voorbeeld van. Het beleid van de afgelopen jaren dat leidde tot het sluiten van zorginstellingen en tekorten in de zorg is een andere pijnlijk bewijs van onze onzekerheid over steeds maar ouder worden.

In mijn presentatie stel ik daarom de vraag of wij iets kunnen leren van de wijze waarop in bijvoorbeeld ‘mijn’ Ghanese dorp, maar ook in andere culturen, ouderen leven en zorg genieten als zij hulpbehoevend worden”.