Iconische beschavingen in Latijns-Amerika (vervolg)

 

 

Verleden jaar heeft Martin Berger ook een lezing voor onze Vereniging over Iconische beschavingen in Latijns- Amerika gehouden. Hij vertelde toen zo boeiend en uitgebreid en hij meldde ons informatie voor nog een lezing te hebben.

 

Martin Berger is universitair docent aan de Faculteit Archeologie en lid van de interdisciplinaire onderzoeksgroep Musea, Collecties en Maatschappij. Zijn onderzoek interesses omvatten (etnografische) musea en verzamelingsgeschiedenissen, inheemse vormen van representatie en de impact van globalisering op inheemse culturen. Hij heeft deze interesses onderzocht met bijzondere aandacht voor Meso-Amerika en Suriname. Wereldculturen – tegenwoordig Wereldmuseum.

 

Als conservator maakte hij meerdere tentoonstellingen, waarvan de meest recente Azteken was. Deze tentoonstelling was tussen 2020 en 2022 te zien in Stuttgart, Wenen, Leiden en Seoul.

 

Naast de Azteken en de Maya's zijn de Inca's de bekendste beschaving uit prekoloniaal Latijns-Amerika. Mede dankzij hun indrukwekkende bouwwerken, enorme wegennetwerk en uitgekiende bureaucratische systeem, lukte het de Inca's om in minder dan 100 jaar een rijk te vestigen dat zich uitstrekte van de jungle van de Amazone, in het oosten, tot aan de kusten van de Stille Oceaan, in het westen, en van de hooglanden van Colombia in het noorden, tot de kusten van Chile in het zuiden. In totaal besloeg het Incarijk zo'n 2 miljoen vierkante kilometer.

 

Waar kwam dit rijk opeens vandaan, hoe konden de Inca's een dergelijk rijk beheren zonder kennis van het schrift, en wat weten we over de cultuur, religie en kunst van deze 'heersers van de Andes'?

 

In deze lezing geeft hij een overzicht van de culturele ontwikkelingen in het Andesgebied voor en tijdens de Inca's en gaat hij dieper in op hoe een dergelijk immens rijk kon ontstaan in één van de moeilijkst begaanbare regio's van de wereld.

 

---

 

Verslag van de lezing

Het Incarijk: van woestijn tot wereldrijk

Door doctorandus Martin Berger

 

Tijdens deze boeiende lezing nam Martin Berger het publiek mee naar Latijns-Amerika, een continent met een enorme culturele rijkdom. Vandaag de dag leven er nog altijd zo’n 60 miljoen inheemse Indianen, verdeeld over talloze volkeren en taalgroepen. Bekende beschavingen als de Maya’s en Azteken in Meso-Amerika en de Inca’s in het Andesgebied vormen slechts een deel van dit indrukwekkende geheel.

 

Deze avond lag de nadruk op de Inca’s, een beschaving die in relatief korte tijd uitgroeide tot één van de grootste rijken van de pre-Columbiaanse wereld. Het Incarijk besloeg uiteindelijk 1,8 miljoen vierkante kilometer en telde ongeveer 12 miljoen inwoners. Om die omvang te duiden maakte Berger een treffende vergelijking: het rijk strekte zich uit van Ulvenhout tot aan Niger.

 

Oude wortels in woestijn en bergen

De lezing begon bij Caral, een stad die maar liefst 4000 jaar oud is en daarmee tot de oudste steden ter wereld behoort. In deze pre-ceramische samenleving verrezen al piramides. Ondanks het droge, zanderige landschap wisten de bewoners te overleven dankzij visvangst en landbouw. Ook vandaag wonen er nog enkele duizenden mensen.

 

Daarna kwamen de Nazca aan bod, die tussen 100 v.Chr. en 800 n.Chr. leefden. Wereldberoemd zijn hun immense geogliefen, lijnen en figuren van soms wel 150 meter lang, waaronder een spin, uitgehouwen in de aarde van de woestijn.

 

De Moche-cultuur liet een schat aan goud, aardewerk en textiel na. Dankzij het extreem droge klimaat zijn deze objecten uitzonderlijk goed bewaard gebleven. Ook de Tiwanahu-beschaving in Bolivia (600–1000 n.Chr.) en de Chimu (900–1470 n.Chr.) kwamen aan bod. De Chimu dreven intensieve handel tussen oost en west over het Andesgebergte en stonden bekend om hun zwarte aardewerk en verfijnde textiel.

 

De bliksemsnelle opkomst van het Incarijk

In minder dan honderd jaar tijd groeide het rijk explosief: van 400.000 km² in 1448 naar 1.800.000 km² in 1528. Deze ongekende expansie vond plaats tussen 1463 en 1532.

 

Manco Cápac geldt als de legendarische grondlegger van de Incacultuur en zou de eerste keizer zijn geweest – Inca betekent letterlijk keizer. Historisch zeker is het bestaan van Pachacuti, de eerste aantoonbare heerser en de grote hervormer van het rijk.

 

Het politieke en spirituele hart van dit alles was Cusco, de hoofdstad van de Inca’s.

 

Samenleving, organisatie en techniek

De kracht van het Incarijk lag in samenwerking. Families leefden in Ayllu’s, verspreid over verschillende hoogten in de Andes. Omdat iedere hoogte andere producten opleverde, was onderlinge ruil en samenwerking noodzakelijk.

 

Dit systeem werd ondersteund door Mit’a, een vorm van wederkerige arbeid. Via een nauwkeurige administratie werd vastgelegd welke familie welke taken uitvoerde. Er bestond een uitgekiend belastingstelsel, men sprak één rijkstaal en er werd een indrukwekkend wegennet van 30.000 tot 40.000 kilometer aangelegd.

 

Langs deze wegen lagen opslagplaatsen en warenhuizen vol graan, quinoa en aardappelen. Koeriers legden in hoog tempo enorme afstanden af om rijksinstructies te verspreiden. Reizigers en arbeiders konden onderweg overnachten en voedsel ontvangen.

 

Transport gebeurde met lama’s, die tot 40 kilo konden dragen. Hun vlees werd gegeten, terwijl alpaca’s en vicuña’s werden gehouden voor hun wol. De textielkunst was van ongekend niveau: de beroemdste Inca-mantel telt 160 draden per vierkante centimeter en bevindt zich tegenwoordig in een Amerikaans museum.

 

Voor administratie en belastingen gebruikten de Inca’s de Khipu, een ingenieus binair systeem van koorden en knopen. Ook hun bouwkunst was indrukwekkend: enorme stenen van duizenden kilo’s werden zonder cement zo perfect op elkaar geplaatst dat er geen mes tussen past.

 

Ondergang en nalatenschap

Na de komst van de Spanjaarden stortte het Incarijk in. Niet alleen door geweld, maar vooral door westerse ziektes en een verwoestende burgeroorlog. In de twintigste eeuw werd het gebruik van het Spaans opgelegd, maar desondanks spreken nog altijd 7 tot 8 miljoen mensen Quechua, de taal van de Inca’s.

 

Als afsluiting tipte Martin Berger de documentaire Runa Simi, waarin een Peruaanse vader en zoon samen werken aan een Quechua-nasynchronisatie van The Lion King. Een ontroerende poging om een bedreigde taal levend te houden.

 

Het was een bijzonder leerzame en inspirerende avond, waarin vele onbekende aspecten van het ontstaan, de organisatie en de erfenis van het Incarijk aan bod kwamen. Met kennis, nuance en enthousiasme wist Martin Berger een verdwenen wereld opnieuw tot leven te brengen.